Συνέντευξη στην Ιωάννα Γκανέτσα
Η Λαρισαία εικαστικός Ιφιγένεια Σδούκου σε μια συνέντευξη για την οποία δε χρειάζεται να γράψω πρόλογο. Είναι από μόνη της εξαιρετικά ενδιαφέρουσα από την πρώτη ως την τελευταία της λέξη. Απολαύστε την.
Ξεκινώ από τις σπουδές στη Φλωρεντία. Τι σημαίνει πρακτικά για έναν εικαστικό η Φλωρεντία, πόλη που είναι άρρηκτα συνδεμένη με την τέχνη;
Η Φλωρεντία αποτελεί το λίκνο της Αναγεννησιακής τέχνης και όχι μόνο. Η τέχνη υπάρχει παντού, καθώς η πόλη φιλοξενεί περίπου το 60 τοις εκατό των μεγαλύτερων έργων τέχνης του κόσμου σε εσωτερικούς και εξωτερικούς χώρους. Η Ακαδημία Καλών Τεχνών της Φλωρεντίας ιδρύθηκε από τον Giorgio Vasari και θεωρείται από τις αρχαιότερες ακαδημίες καλών τεχνών στον κόσμο. Δίνει σε μεγάλο βαθμό τα εφόδια, ιδιαίτερα σε έναν νέο εικαστικό, να εντρυφήσει στην ιστορία της τέχνης αλλά και να έρθει σε επαφή με την σύγχρονη τέχνη. Το τελευταίο βέβαια συμβαίνει και χάρη στην εύκολη πρόσβαση στις πολλές εκθέσεις που πραγματοποιούνται στη βόρεια Ιταλία, αλλά και στην ίδια την πόλη.
Παρόλο που σπουδάσατε ζωγραφική και χαρακτική, σας κέρδισε η τέχνη της Υφαντικής, στην οποία, πλην των κλωστών, ενσωματώσατε και άλλα υλικά και μέσω της οποίας, μάλιστα, λάβατε –με έργο σας- το βραβείο της 6ης Τριενάλε Υφαντικής Τέχνης στο Novi Sad to 2017. Τι μαγικό έχει για εσάς αυτή η διαδικασία και σας κέρδισε;
Το νήμα και η κλωστή συμβολίζουν την ένωση στοιχείων, τη δημιουργία συνδέσεων. Μεταφέρουν τις έννοιες του δεσμού και κυρίως μια σχέση με το παρελθόν. Η πράξη της ύφανσης ήταν μια αρχαϊκή και καθαρά γυναικεία χειρονομία, λειτουργική και δημιουργική ταυτόχρονα, βαθιά ριζωμένη στους προγονικούς μεσογειακούς μύθους – μπορούμε απλώς να σκεφτούμε τον αργαλειό της Πηνελόπης ή τις μυθολογικές Μοίρες που ελέγχουν μεταφορικά, το νήμα της ζωής κάθε θνητού και αθάνατου όντος. Μέσω της σύγχρονης τέχνης, μπορείς να μετατρέψεις αυτά τα θέματα σε έναν πρωτότυπο προβληματισμό σχετικά με την έννοια της ύπαρξης. Για μένα αυτές οι αρχαίες τεχνικές αποτελούν μια γέφυρα μεταξύ παράδοσης και καινοτομίας, μεταξύ ιστορίας και παρόντος.
Έχετε πάρει μέρος σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις σε Ελλάδα και εξωτερικό. Ποια συμμετοχή σας χάρισε την πιο δυνατή επαγγελματική εμπειρία;
Η συμμετοχή μου στην τριενάλε του Novi Sad και η βράβευση του έργου μου αποτέλεσε οπωσδήποτε μια ξεχωριστή εμπειρία, καθώς συμμετείχα σε ένα φεστιβάλ υφαντικής τέχνης με άλλους 57 καλλιτέχνες από 22 χώρες της Ευρώπης και Αμερικής.
Τι οδηγεί έναν καλλιτέχνη να επιστρέψει στην πόλη του; Η ανάγκη για μια βάση, η επιθυμία να προσφέρει, η οικειότητα, οι μνήμες;
Η αγάπη…
Πώς κρίνετε τα εικαστικά πράγματα στην πόλη; Χωρούν περεταίρω ανάδειξης από τους φορείς ή συμμετοχής από καλλιτέχνες; Υπάρχει αρκετό κοινό στη Λάρισα που αγαπά τις τέχνες;
Η Λάρισα έχει πολλούς σημαντικούς καλλιτέχνες και πολύ αξιόλογη εικαστική κίνηση. Επίσης τα τελευταία χρόνια υπάρχει έντονη κινητικότητα φορέων της πόλης προς την κατεύθυνση της δημιουργικής εικαστικής έκφρασης. Το ιδανικό θα ήταν μια πιο οργανωμένη προσπάθεια συνομιλίας και συνεργασίας των φορέων αυτών, σε ένα ευρύτερο πνευματικό αλλά και πρακτικό επίπεδο, με την τοπική κοινωνία. Να αφουγκράζονται την κοινωνία, να αντιδρούν ως ευαίσθητα βαρόμετρα των αναγκών των πολιτών ή, ακόμη καλύτερα, να προβλέπουν νέες ανάγκες και τάσεις. Σε συνδυασμό βέβαια με την γνώση που μπορούν να προσφέρουν οι ειδικοί, για παράδειγμα τα στελέχη των μουσείων της πόλης μας. Η δημιουργία, η ανάπτυξη και η προστασία του πολιτισμού είναι κατά βάση έργο και ευθύνη της τοπικής κοινωνίας και οι πολίτες της Λάρισας αγαπάνε τον πολιτισμό, σε όλες τις διαφορετικές εκδοχές του.
Έχετε επίσης διδάξει εικαστικά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Υπάρχει πραγματικά χώρος γι’ αυτά στο σχολείο; Ποιος ο τρόπος να αναδειχτούν οι ευεργετικές ιδιότητες της ενασχόλησης με οποιαδήποτε μορφή τέχνης;
Η κοινωνία λειτουργεί με τέτοιο τρόπο σήμερα, ώστε η πλειονότητα των χειροκίνητων και τεχνικών εργασιών που πριν γινόταν από ανθρώπους, να μπορεί να γίνει από μηχανήματα. Η κύρια ζήτηση επομένως, έγκειται στην καινοτομία και τη δημιουργικότητα, στο να σκέφτεσαι έξω από τα προφανή. Όπως η επιστήμη έτσι και η τέχνη απαιτεί τακτική πρακτική και δεν είναι κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μέσω της σποραδικής μάθησης. Η συμμετοχή και η εκπαίδευση στις τέχνες πρέπει να είναι διαρκής στο σχολικό πρόγραμμα για να έχει επίδραση στους μαθητές. Δυστυχώς τελευταία οι ώρες των μαθημάτων τέχνης στην Ελλάδα μειώθηκαν δραματικά.
Ο σημερινός κόσμος είναι γεμάτος πληροφορίες. Με όλα τα είδη γνώσεων τόσο εύκολα διαθέσιμα στα χέρια μας, δεν έχει σημασία τι γνωρίζεις, αλλά πώς χρησιμοποιείς αυτά που γνωρίζεις. Η εκπαίδευση στις τέχνες είναι σημαντική στην ανάπτυξη των θεμελιωδών, αλλά αφηρημένων στοιχείων της ανθρώπινης γνώσης και δεξιότητας. Η ενασχόληση με όλες τις μορφές τέχνης οδηγεί τους μαθητές να παρατηρήσουν τον κόσμο γύρω τους, αναζητώντας πολλούς τρόπους για να λύσουν προβλήματα και να δημιουργήσουν κάτι νέο.
Ποιος Έλληνας εικαστικός θεωρείτε ότι επηρέασε περισσότερο ή βοήθησε στη διαμόρφωση τα καλλιτεχνικά ρεύματα στην Ελλάδα;
Δεν θα επέλεγα έναν εικαστικό αλλά όλους αυτούς που ονομάζουμε «γενιά του Τριάντα», μια γενιά ανήσυχη, προβληματισμένη και εξωστρεφή που μελέτησε όσα συμβαίνανε στην Ευρώπη και εσωστρεφή γιατί αναζήτησε πρότυπα στη γηγενή παράδοση. Ηγετικές μορφές της ήταν ο Μικρασιάτης Φώτης Κόντογλου, ο Γιάννης Τσαρούχης, ο Νίκος Εγγονόπουλος, ο Σπύρος Βασιλείου, ο Αγήνωρ Αστεριάδης, ο Νίκος Χατζηκυριάκος-Γκίκας και άλλοι που επηρέασαν βαθιά την εξέλιξη της νεοελληνικής τέχνης. Είμαστε δε τυχεροί που μπορούμε να θαυμάσουμε έργα τους στην Συλλογή Γ.Ι. Κατσίγρα της Δημοτικής Πινακοθήκης Λάρισας.
Ποιος είναι ο δικός σας αγαπημένος καλλιτέχνης, ασχέτως αν θεωρείται κορυφαίος στο είδος του και γιατί;
Η Louise Bourgeois ( 1911-2010) μια από τις πιο επιδραστικές δημιουργούς του 20ου και 21ου αιώνα, που δεν σταμάτησε να εργάζεται μέχρι την ημέρα του θανάτου της, σε ηλικία 98 ετών. Τα έργα της αποτελούν προσωπικές ιστορίες που εκτείνονται σε ολόκληρη τη συλλογικότητα των ανθρώπων. Η μνήμη, η αγάπη, ο φόβος και η εγκατάλειψη αποτελούν τον πυρήνα του περίπλοκου και διάσημου έργου της. Χρησιμοποίησε το σώμα ως πρωταρχική μορφή του έργου της αλλά εκφράστηκε και μέσα από μικρού μεγέθους ποιητικά σχέδια έως εγκαταστάσεις (installations) σε μέγεθος δωματίου. Επηρεασμένη έντονα από τις εμπειρίες της ζωής της, ερμήνευσε εικαστικά τις ανησυχίες της για να τις ξορκίσει.
Οι γυναίκες καλλιτέχνες είναι, πιστεύετε, ακόμη και στις μέρες μας αδικημένες; Γιατί παλιότερα σίγουρα υπήρξαν. Κι αυτό αφορά όλες τις μορφές τέχνης.
Μια ομάδα γυναικών πέτυχε καλλιτεχνική αριστεία, παρά τις τεράστιες πιθανότητες εναντίον τους. Η ύπαρξη αυτής της μικρής ομάδας επιτυχημένων, αν όχι σπουδαίων, γυναικών καλλιτεχνών καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας δεν σημαίνει τίποτα λιγότερο ή περισσότερο από την ύπαρξη μερικών «σούπερ σταρ» ή επιτυχημένων συμβόλων, μεταξύ των μελών οποιωνδήποτε μειονοτικών ομάδων. Και ενώ το μεγάλο επίτευγμα για κάποιον καλλιτέχνη είναι σπάνιο και δύσκολο στην καλύτερη περίπτωση, είναι ακόμα πιο σπάνιο και δύσκολο εάν είσαι γυναίκα. Γιατί ενώ εργάζεσαι, πρέπει ταυτόχρονα να παλεύεις με τους εσωτερικούς δαίμονες της αυτοδιάθεσης, τις ενοχές, την αποθάρρυνση κλπ. και που κανένα από τα παραπάνω δεν έχει συγκεκριμένη σχέση με την ποιότητα του έργου τέχνης σου. Δεν ξέρω αν οι γυναίκες είμαστε καλύτερα ή χειρότερα σήμερα, καθώς έχουμε επιφορτιστεί με περισσότερους ρόλους, αλλά αν δεν λύσουμε τα παραπάνω θα συνεχίσουμε να ανερχόμαστε σπάνια στην ιεραρχία κάθε δραστηριότητας μας, όχι μόνο της τέχνης. Υπάρχει ακόμη πολύς δρόμος.
Ποια γυναίκα, θεωρείτε, κατάφερε να ξεφύγει από το μέσο όρο, να σπάσει τα στερεότυπα και να μπει στο Πάνθεον των κορυφαίων καλλιτεχνών;
Θέλω να αναφερθώ στο έργο «Dinner Party» της εικαστικού Judy Chicago που βρίσκεται στο Μουσείο Μπρούκλιν και αποτέλεσε ορόσημο στην τέχνη του εικοστού αιώνα. Το έργο αποτελεί μια εγκατάσταση που περιλαμβάνει ένα τεράστιο τελετουργικό συμπόσιο, τοποθετημένο σε ένα τριγωνικό τραπέζι με συνολικά τριάντα εννέα σερβίτσια, κάθε ένα από τα οποία αποτίει φόρο τιμής σε μια σημαντική γυναίκα της ιστορίας. Αυτά αποτελούνται από κεραμικά, πορσελάνες και κεντημένα σουπλά, δηλαδή χειροτεχνίες που σχετίζονται με τη γυναικεία δημιουργικότητα. Τα ονόματα άλλων 999 γυναικών είναι χαραγμένα στα λευκά πλακάκια του δαπέδου κάτω από το τριγωνικό τραπέζι. Το έργο εκτός μια σημαντική στιγμή της φεμινιστικής τέχνης της δεκαετίας του 1970, αποτέλεσε επίσης μια ιστορική έρευνα που βοήθησε στην αποκάλυψη και την ανταλλαγή γνώσεων για περισσότερες από 1.000 γυναίκες των οποίων οι ιστορίες είχαν χαθεί. Ας θυμηθούμε πως έγινε πολύ πριν από την Google, οπότε η εύρεση κάθε ονόματος και πληροφορίας για αυτές τις γυναίκες ήταν πολύ δύσκολη.
Τι είναι η τέχνη; Καταφύγιο, διέξοδος, διαφυγή, αντίληψη των πραγμάτων; Ποιος ορισμός σας ταιριάζει καλύτερα;
Ως ένα πολύπλοκο και πολυδιάστατο αντικείμενο μελέτης, η τέχνη μπορεί να θεαθεί από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Πιστεύω πως η δύναμη της έγκειται στην ικανότητά της, να διεγείρει αντιληπτικές διαδικασίες που ξεφεύγουν από το προφανές. Με άλλα λόγια, η τέχνη έχει μια ειδική δύναμη διείσδυσης όπως το νερό, ανοίγει αργά σχισμές που μας επιτρέπουν να δούμε άλλα «τοπία». Επομένως επιλέγω την αντίληψη των πραγμάτων!
Δεδομένου ότι η δημιουργία για έναν καλλιτέχνη είναι καθημερινότητα, τι ετοιμάζετε για το επόμενο διάστημα;
Η τεχνική που έχω επιλέξει για να δημιουργώ είναι ιδιαίτερα χρονοβόρα και χρειάζονται σχεδόν καθημερινή ενασχόληση. Η επεξεργασία του υφάσματος, η βαφή, το κέντημα, απαιτούν προσήλωση, υπομονή και επιμονή. Λόγω του πολύμηνου lock down έχουν συμπέσει, αυτό και το αμέσως προσεχές διάστημα, πολλές εκθέσεις στις οποίες παίρνω μέρος σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας. Οι περισσότερες έχουν σχέση με το πρόγραμμα εορτασμού για τα 200 χρόνια από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης.